میزان چاقی و اضافه‌وزن میان مردم در چهار دهه گذشته سه برابر و آمار جراحی‌های لاغری نیز به همین علت چندین برابر شده‌اند. یکی از دلایل اضافه‌وزن زیاد، می‌تواند عمل تیروئید باشد؛ بسیاری از افراد پس از جراحی تیروئید به مشکل اضافه‌وزن و چاقی مفرط دچار می‌شوند. اما دلیل آنچه می‌تواند باشد؟ پس از جراحی تیروئید در افراد با تیروئید پرکار، هورمون تیروئید در گردش خون فرد کاهش می‌یابد که این امر باعث می‌شود که فرد مورد نظر نتواند به‌اندازه کافی کالری دریافت کند. در این مطلب به‌طور دقیق به عمل تیروئید و تأثیر آن بر چاقی می‌پردازیم.
تیروئید و اضافه‌وزن
رابطه اثبات‌شده و پیچیده‌ای میان هورمون تیروئید، وزن بدن و متابولیسم وجود دارد. هورمون تیروئید متابولیسم بدن انسان و حیوانات را تنظیم می‌کند. روش تعیین متابولیسم به‌صورت اندازه گیری میزان اکسیژن بدن در مدتی مشخص است. اگر اندازه متابولیسم در زمان استراحت تعیین شود، به آن نرخ متابولیک پایه (BMR) گفته می‌شود که از اولین آزمایش‌های ارزیابی وضعیت بیمار به‌شمار می‌رود. در آزمایش میزان BMR، افراد با غدد تیروئید پرکار نرخ BMR بالا و افراد با غدد تیروئید کم‌کار نرخ BMR پایینی داشتند. در مراحل بعدی آزمایش مشاهده شد که سطوح پایین هورمون تیروئید با BMR کم و سطوح بالای هورمون تیروئید نیز با BMR مرتبط است. امروزه به‌علت پیچیدگی زیاد این آزمایش و مرتبط بودن میزان BMR با موارد دیگر، از آن استفاده نمی‌شود.
تیروئید پرکار و تاثیر آن بر اضافه‌وزن
ارتباط میزان BMR با اضافه‌وزن
تغییرات در سطح هورمون تیروئید که منجر به تغییر در BMR می‌شود، باید باعث تغییر در تعادل انرژی و تغییرات مشابهی در وزن بدن شود.
با این حال، نمی‌توانیم تنها با میزان BMR نمی‌توانیم تأثیر تیروئید بر اضافه‌وزن را اثبات کنیم؛ زیرا عوامل زیادی در این امر دخیل هستند. به‌عنوان‌مثال، هنگامی‌که نرخ متابولیک در حیوانات کاهش می‌یابد، اغلب افزایش وزن مورد انتظار در بدن آن‌ها اتفاق نمی‌افتد. بنابراین، رابطه بین نرخ متابولیک، تعادل انرژی و تغییرات وزن بسیار رابطه پیچیده‌ای است و به‌راحتی نمی‌توان آن را تحلیل کرد. در بسیاری از هورمون‌های دیگر (به‌جز هورمون تیروئید)، پروتئین‌ها و سایر مواد شیمیایی وجود دارند که برای کنترل مصرف انرژی، دریافت غذا و وزن بدن بسیار عامل مهمی هستند. از آنجایی‌که همه این مواد با بخش‌هایی از مغز و بدن که مصرف انرژی و دریافت انرژی را کنترل می‌کنند، تعامل دارند، نمی‌توانیم تغییر وزن را ناشی از تنها یکی از این عوامل را بر وزن بدن بدانیم. در نتیجه، در حال حاضر به‌طور کلی نمی‌توانیم تأثیر مستقیم تیروئید بر اضافه‌وزن یا مسئله عمل تیروئید و تأثیر آن بر چاقی را اثبات کنیم.
تیروئید پرکار چه اثری روی وزن افراد خواهد داشت؟
از آنجایی‌که میزان BMR در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید بالاست، بسیاری از بیماران مبتلا به تیروئید پرکار با مقداری کاهش وزن مواجه می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، اگر تیروئید به‌شدت پرکار باشد، BMR فرد افزایش می‌یابد که منجر به افزایش کالری مورد نیاز به‌منظور حفظ وزن بدن می‌شود. اگر فرد میزان کالری دریافتی را برای مطابقت با کالری اضافی سوزانده افزایش ندهد، دچار کاهش وزن می‌شود. همان‌طور که قبلاً اشاره شد، عواملی که اشتها، متابولیسم و فعالیت ما را کنترل می‌کنند بسیار پیچیده هستند و هورمون تیروئید تنها یک عامل در این سیستم پیچیده در نظر گرفته می‌شود. با این وجود، به‌طور کلی می‌توان گفت که هر چه پرکاری تیروئید شدیدتر باشد، کاهش وزن بیشتر مشاهده می‌شود.
کاهش وزن در سایر شرایطی که هورمون‌های تیروئید افزایش می‌یابد نیز مشاهده می‌شود، مانند مرحله سمی تیروئیدیت، یا اگر دوز قرص‌های هورمون تیروئید برای بیمار خیلی زیاد باشد نیز کاهش وزن اتفاق می‌افتد. از آنجایی‌که پرکاری تیروئید باعث افزایش اشتها نیز می‌شود، برخی از بیماران ممکن است کاهش وزن نداشته باشند و برخی نیز بنا بر به میزان افزایش کالری دریافتی خود، دچار افزایش وزن شوند.
پس می‌توانیم در مورد عمل تیروئید و تأثیر آن بر چاقی این نتیجه کلی را بگیریم که کاهش هورمون تیروئید، باعث کاهش متابولیسم و در نتیجه، افزایش وزن می‌شود.
آیا عمل تیروئید به‌طور مستقیم باعث چاقی می‌شود؟
اگر درمان افراد با مشکل کم‌کاری تیروئید با هورمون‌های جایگزین انجام شود، از نظر تغییر وزن با افرادی که مشکل تیروئیدی ندارند تفاوتی نخواهد داشت. بنابراین، می‌توانیم بگوییم که عمل تیروئید عامل اصلی تغییر وزن نبوده و تأثیر مستقیم روی موضوع اضافه‌وزن ندارد.
عمل تیروئید و تأثیر آن روی چاقی را می‌توان موضوعی بر مبنای کاهش متابولیسم و تجمع آب و نمک در بدن دانست. بنابراین، چاقی پس از عمل تیروئید ناشی از تجمع چربی در بدن نیست و افزایش وزن بسیار زیاد در افراد با تیروئید کم‌کار به‌ندرت دیده‌می‌شود. بسته به‌شدت کم‌کاری تیروئید، 5 تا 10 پوند از وزن بدن ممکن است به تیروئید مربوط باشد؛ اما نمی‌توان چاقی را صرفاً ناشی از تغییرات هورمون تیروئید دانست.
پس از درمان تیروئید تا چه میزانی تغییرات وزن خواهیم داشت؟
بیشتر افزایش وزن در کم‌کاری تیروئید، به‌علت تجمع در نمک و آب است. زمانی که کم‌کاری تیروئید درمان می‌شود، می‌توانیم انتظار کاهش وزن کمی (معمولاً کمتر از 10 درصد وزن بدن) را داشته باشیم.
اما همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد، اگر علائم کاری تیروئید به‌جز افزایش وزن با درمان هورمون تیروئید برطرف شود، بعید است که افزایش وزن صرفاً به‌دلیل تیروئید باشد. هنگامی‌که کم‌کاری تیروئید درمان شد و سطح هورمون تیروئید در محدوده طبیعی قرار گرفت، بیماران از لحاظ تغییرات وزن مانند بقیه افرادی خواهند بود که به این بیماری مبتلا نیستند.
هورمون‌های تیروئید و کاهش وزن
در گذشته از هورمون‌های تیروئید به‌عنوان ابزاری برای کاهش وزن استفاده می‌شد؛ به‌نحوی‌که با افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی، وزن را کاهش می‌دادند. تأثیر کاهش وزن با افزایش بیش از حد هورمون تیروئید نسبت به رژیم‌غذایی بیشتر است، اما خطرات و عواقب منفی مانند از دست دادن پروتئین عضلانی، از دست دادن استخوان و یا مشکلات قلبی را به‌دنبال خواهد داشت. علاوه بر این، هنگامی‌که افزایش هورمون‌های تیروئیدی متوقف شود، وزن دوباره به‌حالت قبل بر می‌گردد.
ارتباط سرطان تیروئید و چاقی
متخصصان تایید کرده اند که خطر سرطان تیروئید و اضافه‌وزن با یکدیگر ارتباط دارند. در یک تحقیق که توسط کیتاهارا و تیمش میان 830000 مرد و 1 میلیون و 200 زن انجام شد، شاخص‌های توده بدنی و دور کمر افراد اندازه گیری شد و تحلیل آن‌ها نشان‌دهنده این بود که هر چه BMI در بزرگسالی بالاتر باشد، خطر ابتلا به سرطان تیروئید و مرگ ناشی از آن نیز بالاتر است.
کیتاهارا معتقد است که اگر فردی عملکرد تیروئید پایینی داشته باشد، TSH (محرک هورمون تیروئید) او بالا است و هورمون‌های تیروئیدی که به‌عنوان T3 و T4 شناخته می‌شوند کم هستند که منجر به افزایش وزن می‌شود.
نتیجه‌گیری
عوامل زیادی به‌جز تیروئید در اضافه‌وزن دخیل هستند؛ بنابراین نمی‌توان تیروئید را تنها دلیل اضافه‌وزن دانست. در مورد عمل تیروئید و تأثیر آن بر چاقی نیز می‌توان گفت که با کاهش هورمون‌های تیروئید به‌منظور درمان مشکل تیروئیدی، متابولیسم کمتر می‌شود و در نتیجه، وزن افزایش پیدا می‌کند. در این مطلب به تأثیر عوامل زیادی که در اضافه‌وزن افراد مؤثر هستند پرداختیم؛ امیدواریم این اطلاعات برای شما مفید واقع شود و آگاهی لازم را در مورد چگونگی افزایش وزن ناشی از مشکلات تیروئیدی را به شما داده باشیم.
